ถ้าน้องหมาที่บ้านมีอาการคัน เกา เอาหน้าหรือตัวถูไถกับพื้น งับหรือเลียตัวและเท้าของตัวเอง อยู่เป็นประจำ เพื่อนๆ จะนึกถึงโรคอะไร โรคผิวหนังอักเสบติดเชื้อ? โรคกลาก เกลื้อน เชื้อรา? หรือว่าโรคไรขี้เรื้อนแห้ง? มีใครนึกถึงโรคเกี่ยวกับระบบภูมิคุ้มกันบ้างหรือไม่ แล้วภาวะภูมิแพ้อาหารล่ะเคยนึกถึงกันบ้างหรือป่าว บางทีอาหารที่น้องหมากินอยู่ทุกวัน อาจเป็นสาเหตุของโรคผิวหนังที่น้องมากำลังเป็นอยู่ก็ได้นะ เพื่อนๆ รู้จักภาวะภูมิแพ้อาหารกันรึป่าว? ถ้ายัง...ก็ตามมาเลย วันนี้ มุมหมอหมา จะพาเพื่อนๆ ไปรู้จักกับภาวะภูมิแพ้อาหารในสุนัขกัน 

 

 

     ภาวะภูมิแพ้อาหารในสุนัข (Food allergy) หรือภาวะภูมิคุ้มกันไวเกินต่ออาหาร เป็นโรคที่ร่างกายแสดงปฏิกิริยาทางระบบภูมิคุ้มกันแบบ Hypersensitivity ต่ออาหารที่กินเข้าไป  สุนัขจะแสดงอาการความผิดปกติทางผิวหนัง อาการที่พบได้บ่อย เช่น ผิวหนังมีผื่นแดง มีเม็ดตุ่ม คัน ขนร่วง ส่วนใหญ่จะพบรอยโรคตามบริเวณใบหน้าและที่หูประมาณ 80% ที่ขาและเท้าประมาณ 60% ที่โคนขาหนีบประมาณ 50% ที่บริเวณหน้าอก รักแร้ และรอบดวงตาประมาณ 35% และบริเวณอื่นๆ ก็สามารถพบได้อย่าง เช่น รอบปาก ใต้คาง รอบรูทวาร เป็นต้น 

 

     บางรายจะมีอาการของผิวหนังอักเสบรุนแรงมาก ผิวหนังมันเยิ้ม เกิด Hot spot มีตุ่มหนอง หรือมีกลิ่นตัว ซึ่งมักพบในรายที่มีการติดเชื้อแทรกซ้อนหรือเป็นแบบเรื้อรังมานาน  บางรายที่เป็นโรคหูส่วนนอกอักเสบแบบเรื้อรังรักษาไม่หายสักที บางทีอาจมีสาเหตุมาจากภาวะภูมิแพ้อาหารก็เป็นได้

     นอกจากอาการทางผิวหนังแล้ว ภาวะภูมิแพ้อาหารยังส่งผลต่อระบบอื่นของร่างกายได้อีก ไม่ว่าจะเป็นระบบทางเดินอาหาร ระบบทางเดินหายใจ และระบบประสาท โดยสุนัขจะแสดงอาการ ดังนี้

 

     • ระบบทางเดินอาหาร จะทำให้สุนัขแสดงอาการคลื่นไส้ อาเจียน ท้องอืด ท้องเสียอยู่เป็นประจำ ซึ่งพบได้ประมาณ 10-15% ของสุนัขที่ป่วย

     • ระบบทางเดินหายใจ พบว่าสุนัขจะมีอาการจาม ไอ หายใจลำบาก บางรายพบลิ้นอักเสบบวมขึ้นหลังจากกินอาหาร 

     • ระบบประสาท บางรายอาจส่งผลต่อทำให้สุนัขแสดงอาการชัก (Seizure) ได้ แต่พบได้น้อยมาก

 

     โดยอาการทั้งหมดรวมทั้งอาการทางผิวหนัง สามารถพบได้ทั้งปีไม่เกี่ยวข้องกับฤดูกาล (non-seasonal lesion) ต่างกับภาวะภูมิแพ้ละอองอากาศ (Atopy) ที่อาจมีปัจจัยจากเรื่องของฤดูกาลมาเกี่ยวข้อง

 

 

     การแพ้อาหาร (Food intolerance) จะไม่เกี่ยวข้องกับระบบภูมิคุ้มกัน เป็นการที่ร่างกายไม่ทนต่ออาหารที่รับเข้าไป สุนัขจะแสดงอาการท้องเสีย อาเจียน แต่ไม่ค่อยพบอาการทางผิวหนัง เหมือนอย่างคนที่อาจแพ้อาหารรสเผ็ด ของทอด หรือนม เพราะไม่มีเอนไซม์ที่สามารถย่อยน้ำตาลแลกโทส (Lactose) ได้ บางรายเป็นไปในลักษณะของการเกิดอาหารเป็นพิษ (Food poisoning) หรือกินอาหารที่มีพิษต่อร่างกายเข้าไป เช่น ช็อกโกแลต แมคคาเดเมีย หัวหอม ฯลฯ ซึ่งไม่เกี่ยวข้องกับการตอบสนองทางภูมิคุ้มกันของร่างกายแต่อย่างไร แต่ไม่ว่าจะเป็นภาวะภูมิแพ้อาหารหรือการแพ้อาหาร มีวิธีจัดการเหมือนกัน คือ งดกินอาหารที่ทำให้แพ้หรือเป็นพิษนั้นซะ

 

     ภาวะภูมิแพ้อาหารพบไม่บ่อยนัก อุบัติการณ์ของการเกิดแค่เพียง 10% ของภาวะภูมิแพ้ทั้งหมด พบมากเป็นอันดับที่ 3 ของภาวะภูมิแพ้ทั้งหมด รองจากภาวะภูมิแพ้น้ำลายหมัด (Flea bite allergy) และภาวะภูมิแพ้ผิวหนัง (Atopy) แต่ 20% ของสุนัขที่มีอาการเกาคัน มักจะมีสาเหตุมาจากภาวะภูมิแพ้อาหาร ซึ่งสุนัขที่ต้องระวังภาวะภูมิแพ้อาหารเป็นพิเศษ ได้แก่

 

     1. สุนัขตั้งแต่แรกเกิดถึงอายุ 3 ปี โดย 30% ของสัตว์ที่ป่วยพบในสุนัขอายุไม่เกิน 1 ปี และอาจจะพบได้ในสุนัขที่มีอายุมากกว่า 6 ปี

     2. อันที่จริงพบได้ในสุนัขทุกพันธุ์ แต่พันธุ์ที่พบได้บ่อย ได้แก่ ปั๊ก เยอรมันเซฟเฟิร์ด บ็อกเซอร์ ค็อกเกอร์สเปเนียล ชาไป่ ดัชชุน ลาบราดอร์รีทรีฟเวอร์ โกลเด้นรีทรีฟเวอร์ พูดเดิ้ล คอลลี่ ดัลเมเชี่ยน และมิเนเจอร์ ชเนาเซอร์  

     3. ทั้งตัวผู้และตัวเมียมีโอกาสเป็นภาวะภูมิแพ้อาหารได้เท่าๆ กันทั้งสองเพศ

     4. จากการศึกษาพบว่า ภาวะภูมิแพ้อาหารมักเกิดกับสุนัขที่กินอาหารเดิมๆ มานานหลายปี ซึ่งอาจจะมากกว่า 2 ปีขึ้นไป

 

 

     ภาวะภูมิแพ้อาหารเกิดจากการที่ร่างกายเข้าใจผิดคิดว่าอาหารที่น้องหมากินเข้าไปนั้นเป็นสิ่งแปลกปลอม จึงแสดงปฏิกิริยาต่อต้าน โดยปกติระบบทางเดินอาหารจะย่อยอาหารให้มีโมเลกุลขนาดเล็ก เล็กมากๆ จนระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายไม่สามารถมองเห็นได้ แต่ก็มีโมเลกุลบางส่วนที่ถูกย่อยอย่างไม่สมบูรณ์ ยังมีขนาดใหญ่พอที่ร่างกายสามารถตรวจจับได้ ระบบภูมิคุ้มกันจึงถูกกระตุ้นให้ตอบสนอง โดยมีการหลั่ง IgA, IgG, IgE และ mast cell ออกมา ส่งผลให้ร่างกายแสดงอาการต่างๆ ดังที่กล่าวออกมา

 

     กระบวนการนี้ใช้เวลาในการพัฒนานานพอสมควร หากเพื่อนๆ เห็นน้องหมาแสดงอาการแพ้อาหารแบบปัจจุบันทันด่วน นั่นหมายความว่าร่างกายของเค้าได้มีความผิดปกติมาสักระยะหนึ่งแล้ว  จนถึงจุดที่ซึ่งร่างกายไม่สามารถทนต่อไปได้อีก จึงเริ่มแสดงอาการออกมาให้เราเห็น  บางอาการอาจแสดงออกมาภายใน 1 ชั่วโมงหลังจากได้รับอาหารเข้าไปก็ได้  

 

     โดยส่วนใหญ่อาหารที่มักแพ้กัน จะเป็นการตอบสนองต่ออาหารประเภทโปรตีน เช่น เนื้อหมู เนื้อไก่ เนื้อวัว เนื้อแกะ เนื้อปลา เครื่องในของสัตว์ทุกชนิด นมและผลิตภัณฑ์จากนม ไข่ไก่ ถั่งเหลืองและผลิตภัณฑ์จากถั่วเหลือง รวมถึงโปรตีนจากธัญพืชหรือพืชชนิดต่างๆ แต่บางรายอาจแพ้สารเสริมในอาหาร (Food additive) เช่น สารกันบูด สารปรุงแต่งสี กลิ่นและรส ฯลฯ บางรายอาจแพ้แคปซูลของยาที่กินก็ได้ ซึ่งสุนัขสามารถแพ้อาหารหรือมีสารก่อภูมิแพ้ได้มากกว่า 1 ชนิด และบางทีการแพ้อาหารอาจเกิดจากการทำปฏิกิริยา Cross reaction กันระหว่างสารก่อภูมิแพ้ เช่น ระหว่างเนื้อวัวกับนมวัว ก็เป็นไปได้

 

 

     การจะทราบได้ว่าน้องหมาแพ้อาหารชนิดอะไรนั้น มีวิธีทางเดียว คือ การทดสอบ Restriction diet tial เท่านั้น  แต่ก่อนที่คุณหมอจะทำการทดสอบ คุณหมอจำเป็นต้องตรวจร่างกายอย่างละเอียดเสียก่อน เพื่อแยกแยะสาเหตุอื่นๆ ที่ทำให้น้องหมาแสดงอาการทางผิวหนัง ดังนั้นจึงอาจจำเป็นที่ต้องทำการขูดตรวจ เก็บตัวอย่างเซลล์จากผิวหนังมาตรวจ หรือเพาะเชื้อ ฯลฯ เสียก่อน โดยช่วงเวลาทำการทดสอบที่ดี จะเริ่มทำหลังจากที่เราได้ควบคุมอาการคันจากการติดเชื้อแทรกซ้อน หรือกำจัดสาเหตุอื่นๆ ที่ไม่เกี่ยวข้องออกไปได้แล้ว 

    
     วิธีการทดสอบ Restriction diet trial คือ การให้สุนัขหยุดกินอาหารเดิมทั้งหมด และเปลี่ยนมากินอาหารใหม่ โดยอาหารใหม่ที่จะนำมาทดสอบต้องเป็นอาหารที่สุนัขไม่เคยกินมาก่อนเลยในชีวิต ซึ่งอาหารที่จะนำมาทดสอบแยกเป็น 2 ประเภท คือ 

 

     1. อาหารที่มีสารอาหารที่สุนัขไม่เคยกินมาก่อน (novel ingredients diet) 

 

     สำหรับอาหารที่มีสารอาหารที่สุนัขไม่เคยกินมาก่อน (novel ingredients diet) นั้น จะต้องพิจารณาจากประวัติการกินอาหารของสุนัขแต่ละตัวในอดีต การเลือกชนิดอาหารจะต้องเป็นสารอาหารกลุ่มโปรตีนและคาร์โบไฮเดรตชนิดใหม่ในชีวิตของสุนัข เพียงแหล่งละ 1 ชนิดเท่านั้น แหล่งโปรตีนที่สุนัขไม่เคยกินมาก่อน อาทิเช่น เนื้อแกะ เนื้อกวาง เนื้อกระต่าย เนื้อจิงโจ้ เนื้อจระเข้ เนื้อปลาแซลมอน รวมถึงแหล่งโปรตีนใหม่จากธัญพืชและพืชต่างๆ ด้วย แหล่งคาร์โบไฮเดรตที่สุนัขไม่เคยกินมาก่อน เช่น มันฝรั่ง มันเทศ มันสำปะหลัง ฝักทอง เป็นต้น

     โดยสารอาหารจำพวก novel ingredients diet จะเป็นรูปแบบปรุงเองที่บ้านหรือซื้ออาหารสำเร็จรูปก็ได้ แล้วแต่ความสะดวกของเจ้าของ แต่หากเป็นอาหารปรุงเอง สุนัขอาจจะได้คุณค่าทางโภชนาการไม่ครบถ้วน อาจทำให้เกิดภาวะขาดสารอาหารบางอย่างได้ ที่สำคัญในการปรุงอาหาร ต้องไม่ใส่สารเสริมในอาหารหรือสารปรุงแต่งอื่นใดที่อาจเป็นสาเหตุให้สุนัขแสดงอาการแพ้ได้

    
     2. อาหารที่ผ่านกระบวนการ Hydrolysed protein ให้โปรตีนมีขนาดเล็กลง

 

     อาหารที่ผ่านกระบวนการ Hydrolysed protein ส่วนใหญ่จะเป็นอาหารสำเร็จรูป ไม่ว่าจะเป็นสูตร Hypoallergenic หรือ Skin sensitivity ก็ดี โปรตีนจะถูกย่อยให้มีขนาดเล็กกว่า 15,000 ดาลตัน โดยการตัดพันธะเปปไทด์ในโปรตีนให้มีขนาดเล็กลง จนระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายไม่สามารถตรวจจับโมเลกุลเล็กขนาดนี้ได้ จึงไม่เกิดปฏิกิริยาตอบสนองต่อภูมิแพ้ แต่บางครั้งต้องระวัง ในขบวนการผลิตอาหารสำเร็จรูปอาจมีการปนเปื้อนสารอาหารอื่นๆ ในสายการผลิต ซึ่งอาจเป็นสาเหตุให้สุนัขแสดงอาการแพ้ได้ 

    
     ทั้งนี้การเลือกซื้ออาหารใดมาใช้ทดสอบ ก็ขึ้นอยู่กับความยอมรับได้ของเจ้าของและความชื่นชอบของตัวสุนัขด้วย โดยต้องคำนึงถึงความต้องการทางโภชนาการและพลังงานของสุนัขแต่ละตัวเป็นหลัก ซึ่งควรต้องให้เหมาะสมกับรูปแบบการใช้ชีวิตและกิจกรรมของสุนัขแต่ละตัว

 

     ในการทดสอบ Restriction diet trial ต้องใช้ระยะเวลา 10-12 สัปดาห์ (ประมาณ 3 เดือน) อุปสรรคในการทดสอบตัวสำคัญ คือ ความใจอ่อนและความไม่เข้าใจถึงความสำคัญในการทดสอบอาหารของเจ้าของเอง บางคนอาจยังมีการแอบให้อาหารอื่น รวมไปถึงขนมขบเคี้ยว ของกัดกินเล่น และอาหารอื่นๆ กับสุนัขอยู่ คิดว่าเล็กๆ น้อยๆ คงไม่เป็นไร แต่อันที่จริง สุนัขที่เข้ารับการทดสอบต้องระมัดระวังไม่ให้สิ่งของต่างๆ ที่ไม่ใช่อาหารที่ใช้ทดสอบเข้าปากได้เลย แม้กระทั้งวิตามิน ยาสีฟันที่แต่งกลิ่น ยาแก้คัน ยาป้องกันพยาธิหนอนหัวใจที่กินเป็นประจำ หรือยาอื่นๆ ที่อาจส่งผลรบกวนในการทดสอบอาหาร

     ผลจากการทำการทดสอบ Restriction diet trial จะพบว่าสุนัขมีการตอบสนองที่ดีต่ออาหารที่นำมาทดสอบ โดยที่ไม่แสดงอาการภูมิแพ้ออกมา จากการเก็บข้อมูลพบว่า มีสุนัขจำนวน 26% ที่เข้ารับการทดสอบ สามารถตอบสนองต่อการทดสอบภายใน 21 วัน แต่อย่างไรก็ตาม ควรต้องทำการทดสอบต่อไปอย่างน้อย 10 สัปดาห์ ในทางตรงกันข้าม หากสุนัขยังมีอาการคันอยู่เช่นเดิม แสดงว่า สาเหตุอาจไม่ได้เกิดจากภาวะภูมิแพ้อาหาร หรือหากสุนัขมีอาการคันลดลงเพียง 50% ก็อาจแสดงว่าสุนัขตัวนั้นมีภาวะภูมิแพ้อาหารร่วมกับภาวะภูมิแพ้อื่นๆ

 

     การ Challenge เพื่อทดสอบยืนยันภาวะภูมิแพ้อาหาร จะทำเพื่อต้องการหาชนิดของสารอาหารที่ทำให้สุนัขแพ้ การทดสอบยืนยันจะทำได้โดยการเพิ่มสารอาหารเข้าที่ละ 1  ชนิด โดยรวมกับอาหารที่เราใช้ในการทดสอบ และให้สุนัขกินต่อเนื่องไปอีก 7-14 วัน หากสุนัขกลับมามีอาการภูมิแพ้อาหาร ก็แสดงว่าสุนัขแพ้สารอาหารที่เราเพิ่มเข้าไป ให้เรากลับมากินเฉพาะอาหารที่เราใช้ทดสอบเพียงอย่างเดียวก่อน จนกว่าอาการจะดีขึ้นเป็นปกติ แล้วจึงค่อยกลับไปทำการ Challenge ต่อไป 

 

 

     เราอาจเขียนป้ายห้อยที่คอตัวโตๆ ไว้ว่า “ขณะนี้หนูอยู่ในช่วงการทดสอบอาหาร ห้ามคนให้อาหารหนูนะ” เพื่อให้สมาชิกคนอื่นๆ ในบ้านทราบด้วย ถ้าเป็นไปได้ควรจำกัดบริเวณให้อยู่แต่ในบ้าน เพื่อป้องกันการหนีเที่ยวและออกไปแอบกินอาหารอื่นๆโดยที่เราไม่ทราบ และบางครั้งอาจต้องแยกเลี้ยงกับสัตว์ตัวอื่นๆ ในบ้าน เพราะการให้อาหารสัตว์ตัวอื่นๆในบ้าน สุนัขที่กำลังทดสอบอยู่ อาจแอบไปขโมยกินได้ 

 

     เจ้าของควรติดตาม จดบันทึกอาการและสภาพต่างๆ ของสัตว์ตลอดระยะเวลาที่ทำการทดสอบ เพื่อใช้เป็นข้อมูลในการวินิจฉัยให้กับคุณหมอ ตลอดจนดูแลรักษาความสะอาดที่อยู่อาศัยของสุนัข เพื่อป้องกันอาการที่เกิดจากการแพ้ไรฝุ่น ซึ่งอาจไปรบกวนการทดสอบ ทำให้การแปลผลในการทดสอบอาหารผิดพลาดไป

 

     อันที่จริงการจะทราบว่าร่างกายมีภูมิแพ้ต่อสารอาหารอะไรนั้นเป็นเรื่องยาก จนกว่าเราจะได้รับสารนั้นเข้าไป แต่สำหรับวิธีป้องกันภาวะภูมิแพ้อาหารในสุนัข มีข้อปฏิบัติดังนี้

 

     1. ไม่ควรให้อาหารเดิมซ้ำๆ ติดต่อกันนานเกิน 2 ปี 

     2. หากจะปรับเปลี่ยนอาหารควรค่อยเปลี่ยน เพื่อให้ทางเดินอาหารสุนัขได้ปรับตัว

     3. หลีกเลี่ยงสาเหตุที่จะทำให้สุนัขเกิดภาวะท้องเสียบ่อยๆ 

     4. เลือกอาหารที่ประกอบด้วยโปรตีนที่มีคุณภาพดี ย่อยง่าย เนื่องจากโปรตีนที่มีโมเลกุลใหญ่ย่อยยาก มักจะก่อให้เกิดภาวะภูมิแพ้อาหารได้ แนะนำให้กินอาหาร Hydrolysed protein 

     5. สุนัขที่เคยมีประวัติเป็นภาวะภูมิแพ้อาหารให้หลีกเลี่ยงอาหารชนิดนั้นและระมัดระวังแหล่งโปรตีนที่จะนำมาใช้เป็นอาหาร และรวมถึงโปรตีนที่อาจทำปฏิกิริยา Cross reaction กันได้ เช่น เนื้อวัวกับนมวัว เนื้อไก่และไข่ไก่ เป็นต้น

     อย่างที่บอกว่าอุปสรรคสำคัญในการทดสอบอาหาร คือ ตัวเจ้าของเอง เพราะฉะนั้น เจ้าของอย่าพยายามคิดแทนสุนัขว่า เค้าจะต้องลำบาก อดอยาก และทรมานในการจำกัดอาหารแค่ไหน ให้คิดเสียว่า การที่เค้าเกาคัน เอาตัวถูกับกำแพง หรืองับตัวเองจนเป็นแผลเลือดออกอยู่เป็นประจำ มันเป็นสิ่งที่ทรมานมากเสียกว่าอีก

     เพื่อคุณภาพชีวิตที่ดีของน้องหมา เจ้าของและสมาชิกทุกคนภายในบ้าน ควรทำความเข้าใจและให้ความร่วมมือในการทำการทดสอบอาหารกับคุณหมอ แม้การทำ Restriction diet trial จะมีขั้นตอนที่ยุ่งยาก แต่ด้วยความทุ่มเทของเจ้าของ ก็จะทำให้น้องหมาหายจากภาวะภูมิแพ้อาหารนี้ได้ไม่ยาก