เป็นที่ทราบกันดีว่าสำหรับ "คุณทองแดง" สุนัขทรงเลี้ยงในพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ที่พระองค์ทรงรักและมีความผูกพันด้วยมากที่สุด จนได้รับขนานนามว่า "สุนัขประจำรัชกาลที่ 9" ... แต่จริง ๆ แล้วนอกจากสุนัขประจำรัชกาลที่ 9 แล้ว ในประวัติศาสตร์ของไทยยังมีสุนัขประจำรัชกาลอีกหนึ่งสุนัขที่ผู้คนในสมัยนี้อาจจะไม่ค่อยรู้จักนัก นั่นก็คือ "ย่าเหล" สุนัขทรงเลี้ยงในพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ 6 นั่นเองค่ะ

     สำหรับประวัติของ "ย่าเหล" นั้น ย่าเหลเป็นสุนัขพันทาง เพศผู้ ขนปุย หางเป็นพวง สีขาว มีแต้มดำ หูตก เกิดในเรือนจำจังหวัดนครปฐม เดิมเป็นสุนัขของหลวงไชยราษฎร์รักษา (โพ เคหะนันทน์) ตำแหน่งพะทำมะรงหรือผู้ควบคุมนักโทษ เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ยังดำรงพระยศเป็นพระบรมโอรสาธิราชฯ ได้เสด็จฯ ไปตรวจเรือนจำจังหวัดนครปฐม และทอดพระเนตรเห็นสุนัขตัวนี้ และตรัสชมว่าและได้ตรัสว่า เป็นสุนัขที่สวยงามน่ารัก  น่าเอ็นดู อาจเป็นไปได้ว่าในครั้งแรกที่พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  ทรงได้พบย่าเหลเป็นวันแรกนั้น ย่าเหลคงได้ใกล้ชิดพระยุคลบาท และจดจำพระองค์ได้ตั้งแต่วันนั้น

     และเหตุการณ์ที่น่าประหลาดใจก็เกิดขึ้นในวันหนึ่งที่มีการชุมนุมซ้อมรบกันอยู่ในพระราชวังสนามจันทร์เมืองนครปฐมท่ามกลางกองเสือป่าจำนวนมากมายที่มาร่วมชุมนุมซ้อมรบกันอยู่ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงประทับเป็นประธานในการซ้อมรบครั้งนี้ ในขณะที่พระองค์กำลังเสด็จพระราชดำเนินตรวจพลกองเสือป่าอยู่นั้น ก็ปรากฏว่ามีสุนัขตัวหนึ่ง มีสีขาวดำด่าง วิ่งฝ่าผู้คนและพลเสือป่าตรงไปยังพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว แล้วคลอเคลียอยู่ที่พระบาท ไม่ว่าทหารรักษาพระองค์จะพากันไล่อย่างไรสุนัขตัวนั้นก็ไม่ยอมไป ทำให้พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดสุนัขตัวนี้ จึงทรงนำมาเลี้ยงและตั้งชื่อว่า "ย่าเหล" ตังแต่วันนั้นเป็นต้นมา

     ส่วนที่มาของชื่อ ย่าเหล นั้น พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงตั้งจากชื่อตัวละครเอก "เอมิล ยาร์เลต์ (Emile Jarlet)" จากบทละครฝรั่งเศสเรื่อง "My friend Jarlet" ซึ่งได้ทรงพระราชนิพนธ์แปลเป็นบทละครภาษาไทย ชื่อ "มิตรแท้" และยังทรงพระราชนิพนธ์ละครพูดเรื่อง "เพื่อนตาย" ตามเค้าโครงภาษาอังกฤษอีกด้วย

     ตลอดชีวิตของย่าเหลนั้นมีความใกล้ชิดกับเบื้องพระยุคลบาทของพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวเป็นอย่างมาก ไม่ว่าพระองค์จะเสด็จไปที่ใดก็ตาม ย่าเหลก็มักจะตามเสด็จโดยใกล้ชิดทุกครั้ง มีอยู่ครั้งหนึ่ง พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จประพาสภาคอีสาน พระองค์ก็ทรงมีรับสั่งให้นำย่าเหลไปด้วย ... ในแต่ละวันเวลาที่พระองค์ทรงพระอักษรหรือเสวยพระกระยาหารอยู่ในพระตำหนัก ที่พระราชวังสนามจันทร์ ย่าเหลก็จะหมอบเฝ้าอยู่ใกล้พระบาท จะไม่ไปวิ่งเล่นซนที่ไหนเลย รอจนกว่าพระองค์จะเสวยเสร็จเท่านั้น

(พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัวกับย่าเหลลงสรงน้ำที่ น้ำตกช่อง เมื่อครั้งเสด็จตรัง)
 

     และนอกจากความจงรักภักดีแล้ว ย่าเหลยังเป็นสุนัขที่มีนิสัยแสนรู้ มีเรื่องเล่าว่า วันหนึ่งย่าเหลได้ตามเสด็จ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  ไปในงานพระราชพิธีแห่งหนึ่ง โดยย่าเหลวิ่งนำหน้าไปเรื่อย ๆ แต่ปรากฏว่ามีมหาดเล็กคนหนึ่ง ยืนไม่เรียบร้อย พอเห็นแบบนั้นย่าเหลจึงตรงเข้าไปทำท่าเหมือนจะกัดมหาดเล็กคนนั้นทันที เหมือนเป็นการเตือนให้นึกถึงระเบียบวินัย การกระทำของย่าเหลนั้นทำให้ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว โปรดย่าเหลมายิ่งขึ้น เพราะเป็นสุนัขที่แสนรู้ มีมารยาท รู้จักวินัย ... แต่เป็นเรื่องที่น่าเศร้าเพราะความแสนรู้ของย่าเหลนั้นถึงจะทำให้ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงมีความรักความเมตตามากเพียงใด แต่ก็กลับเป็นเหมือนดาบสองคมเพราะทำให้เจ้านายบางพระองค์ และข้าราชบริพารบางคนเกิดความไม่พอใจที่พระองค์ทรงเมตตาย่าเหลมาก

     เคยมีเจ้านายบางพระองค์ และข้าราชบริพารบางคนถูกย่าเหลกัดต่อหน้าพระที่นั่ง ก่อให้เกิดความเจ็บแค้นแต่ก็ไม่สามารถทำอะไรได้ เมื่อพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว เสด็จพระราชดำเนินโดยลำพังไม่ทรงนำย่าเหลไปด้วยจึงเป็นโอกาสให้มหาดเล็กบางกลุ่มรุมทำร้ายย่าเหล แต่ในวันต่อมาขณะอยู่หน้าพระที่นั่ง ก็ถึงทีย่าเหลบ้าง ย่าเหลกระโดดเข้ากัด และเห่าอย่างเกรี้ยวกราดกับผู้ที่เคยทำร้ายตน ทั้งกัดทั้งเห่าแล้ววิ่งไปหาพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว  วิ่งกลับไปกลับมาทำที่เป็นเชิงฟ้อง เมื่อพระองค์เข้าพระทัยก็กริ้ว และทรงบริภาษอย่างแรง ทำให้มหาดเล็กผู้นั้นได้รับความอับอายและเจ็บแค้นมากยิ่งขึ้นไปอีก!!

     และด้วยความที่มีคนไม่หวังดีกับย่าเหล บวกกับนิสัยติดเที่ยวชอบหนีออกจากวังไปเดินเล่น ทำให้เหตุการณ์ที่ไม่คาดฝันเกิดขึ้น ... เมื่อค่ำวันศุกร์ที่ ๑๘ กรกฎาคม พ.ศ. ๒๔๕๖ มีผู้ไปพบย่าเหลนอนเสียชีวิตข้างกำแพงพระบรมมหาราชวัง ด้านวัดโพธิ์ ท่าเตียน ย่าเหลถูกปืนยิงจนเสียชีวิตสันนิษฐานกันว่าคนที่ฆ่าย่างเหลต้องไม่ใช่มหาดเล็กธรรมดาเพราะคนที่มีปืนได้ต้องเป็นคนชั้น พระยาพานทอง หรือเจ้าพระองค์ใดพระองค์หนี่ง ... ย่าเหลจากไปด้วยการโดนยิงเช่นเดียวกับตัวละครยาร์เลต์ จากเรื่อง My friend Jarlet ซี่งเป็นที่มาของชื่อย่าเหลนั่นเอง
 

(หีบบรรจุศพย่าเหล ซึ่งปัจจุบันเก็บรักษาไว้ที่พิพิธภัณฑ์วัดพระปฐมเจดีย์)




(ผ้าเช็ดหน้าพิมพ์ลายเป็นรูปย่าเหลพร้อมของพระราชทานที่ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานในงานพระราชทานเพลิงศพย่าเหล)
 

     การเสียชีวิตของย่าเหลนำความโทมนัสมาสู่ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว อย่างมาก จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯให้จัดงานศพอย่างดี มีหีบใส่ศพ มีมหาดเล็กแต่งตัวเป็นสัตว์นานาชนิดเข้าร่วมขบวนแห่ด้วย  ของชำร่วยที่แจกในงานศพคือผ้าเช็ดหน้าพิมพ์รูปย่าเหล มีตราวชิระที่มุมด้านขวา  พร้อมกันนี้ก็ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้สร้างอนุสาวรีย์ย่าเหลขึ้นเพื่อเป็นการรำลึกถึงความจงรักภักดีที่ย่าเหลมีให้ต่อพระองค์ อนุสาวรีย์ย่าเหลหล่อด้วยทองแดง ประดิษฐ์ไว้หน้าพระตำหนักชาลีมงคลอาสน์ในพระราชวังสนามจันทร์ จังหวัดนครปฐม ... มีบทกลอนไว้อาลัยแก่ย่าเหล จารึกไว้ที่ด้านข้างของอนุสาวรีย์ ดังนี้
 

๏ อนุสาวรีย์นี้เตือนจิตร์ ให้กูคิดรำพึงถึงสหาย
โอ้อาไลยใจจู่อยู่ไม่วาย กูเจ็บคล้ายศรศักดิ์ปักอุรา
ยากที่ใครเขาจะเห็นหัวอกกู เพราะเขาดูเพื่อนเห็นแต่เป็นหมา
เขาดูแต่เปลือกนอกแห่งกายา ไม่เห็นฦกตรึกตราถึงดวงใจ
เพื่อนเป็นมิตร์ชิดกูอยู่เนืองนิตย์ จะหามิตร์เหมือนเจ้าที่ไหนได้
ทุกทิวาราตรีไม่มีไกล กูไปไหนเจ้าเคยเป็นเพื่อนทาง
ช่างจงรักภักดีไม่มีหย่อน จะนั่งนอนยืนเดินไม่เหินห่าง
ถึงยามกินเคยกินกับกูพลาง ถึงยามนอน ๆ ข้างไม่ห่างไกล
อันตัวเพื่อนเหมือนมนุษสุจริต จะผิดอยู่แต่เพียงพูดไม่ได้
แต่เมื่อกูใคร่รู้ความในใจ กูมองดูรู้ได้ในดวงตา
โอ้อกกูดูเพื่อนอยู่หรัด ๆ เพื่อนมาพลัดพรากไปไม่เห็นหน้า
กูเผลอ ๆ ก็เชง้อเผื่อเพื่อนมา เสียงกุกกักก็ผวาตั้งตามอง
อันความตายเป็นธรรมดาโลก กูอยากตัดความโศรกกระมลหมอง
นี่เพื่อนตายเพราะผู้ร้ายมันมุ่งปอง เอาปืนจ้องสังหารผลาญชีวี
เพื่อนมอดม้วยด้วยมือทุรชน เอารูปคนสรวมใส่คลุมใจผี
เป็นคนจริงฤๅจะปราศซึ่งปรานี นี่รากษสอัปปรีปราศเมตตา
มันยิงเพื่อนเหมือนกูพลอยถูกด้วย แทบจะม้วยชีวังสิ้นสังขาร์
จะหาเพื่อนเหมือนเจ้าที่ไหนมา ช้ำอุราอาไลยไม่วายวัน
เมื่อยามมีชีวิตร์สนิทใจ ยามบรรไลยลับล่วงดวงใจสั่น
ด้วยอำนาจจงรักภักดีนั้น ขอให้เพื่อนขึ้นสวรรค์สำราญรมย์
ถึงจะมีหมาอื่นมาแทนที่ กูก็รักเพื่อนนี้เป็นปฐม
ที่ไหนเล่าจะสนิทและชิดชม ที่ไหนเล่าจะนิยมเท่าเพื่อนรัก
ถึงแม้จะไม่มีรูปนี้ไว้ รูปเพื่อนฝังดวงใจกูตระหนัก
แต่รูปนี้ไว้เป็นพยานรัก ให้ประจักษ์แก่คนผู้ไมตรี
เพื่อนเป็นเยี่ยงอย่างมิตร์สนิทยิ่ง ภักดีจริงต่อกูอยู่เต็มที่
แม้คนใดเป็นได้อย่างเพื่อนนี้ ก็ควรนับว่าดีที่สุดเอย



 

ข้อมูลอ้างอิงบางส่วน :
storyofsiam.blogspot.com/p/blog-page_06.html
topicstock.pantip.com/library/topicstock/2008/06/K6676775/K6676775.html
www.vajiravudh.ac.th/OVtoVC/OVtoVC_35.htm

ภาพประกอบ :
www.bloggang.com/viewdiary.php?id=skybeach&month=12-2012&date=26&group=2&gblog=286
www.oknation.net/blog/surasakc/2007/09/30/entry-1
board.palungjit.org/3078084-post171.html
www.wanyud.com/พระราชวังสนามจันทร์%20นครปฐม?rg=3&pl=527
2g.pantip.com/cafe/blueplanet/topic/E11800208/E11800208.html
rosarin1991.blogspot.com/