เพื่อนๆ ชาว Dogilike เคยเจอเหตุการณ์อย่างนี้บ้างไหมครับ น้องหมาที่บ้านกินเก่งมาก แม้เราจะเพิ่มปริมาณอาหารให้ก็แล้ว ให้กินอาหารบ่อยขึ้นก็แล้ว น้องหมาก็ยังไม่อิ่มสักที แถมชอบมาสะกิดขออาหารกินเพิ่มอยู่บ่อยๆ แต่ทั้งที่น้องหมากินเก่งขนาดนี้ น้ำหนักตัวกลับลดลง ไม่เห็นเพิ่มตามปริมาณอาหารที่กินเข้าไปเลยแม้แต่น้อย  เหตุใดถึงเป็นเช่นนั้น วันนี้ มุมหมอหมา จะมาไขข้อข้องใจให้ทราบกัน แต่ก่อนอื่นเรามาทำความเข้าใจกับกระบวนการย่อยอาหารของน้องหมากันก่อนนะครับ 

 

 

     เมื่อน้องหมารับอาหารผ่านทางปาก อาหารจะถูกย่อยผ่านการเคี้ยวบ้างเล็กน้อย โดยจะไม่มีการย่อยทางน้ำลายเหมือนอย่างในมนุษย์ จากนั้นจะใช้เวลาไม่เกิน 5 -10 วินาที อาหารจะถูกส่งผ่านต่อไปยังหลอดอาหาร ซึ่งเป็นเพียงแค่ทางผ่าน ไม่มีการย่อยใดๆ ทั้งสิ้น อาจจะมีก็แค่เพียงการคลุกเคล้าไปตามจังหวะการบีบไล่อาหารให้ผ่านไปยังกระเพาะอาหารเท่านั้น เมื่ออาหารมาถึงที่กระเพาะอาหาร อาหารจะถูกย่อยอย่างจริงจังที่นี่เป็นที่แรก กระเพาะอาหารของน้องหมามีค่าความเป็นกรดค่อนข้างสูง (pH 1-2)  สูงกว่าของมนุษย์ (pH 2-4) ในที่นี้ส่วนใหญ่จะเป็นการย่อยโปรตีน (เนื้อสัตว์)  

 

     จากนั้นอาหารจะผ่านมายังลำไส้เล็กส่วนต้น ที่บริเวณนี้จะมีน้ำย่อยจากตับอ่อนเข้ามาช่วยย่อย น้ำย่อยจากตับอ่อนจะมีเอนไซม์ย่อยอาหารหลายชนิดทั้งคาร์โบไฮเดรท โปรตีนและไขมัน โดยมีน้ำดีจากตับมาช่วยในการ Emulsifying ไขมัน เพื่อช่วยให้การย่อยไขมันง่ายขึ้น  อีกทั้งตัวลำไส้เล็กเองก็มีการสร้างน้ำย่อยออกมาช่วยย่อยด้วยเช่นกัน เพื่อให้ได้อาหารมีโมเลกุลเล็กที่สุดเท่าที่ร่างกายจะสามารถดูดซึมไปใช้ได้ ในการดูดซึมจะมีเซลล์ที่ผนังของลำไส้เล็ก ทำหน้าที่ดูดซึมสารอาหารเข้าสู่ร่างกาย 

     แต่ก็มีอาหารบางอย่างที่ร่างกายน้องหมาย่อยไม่ได้ จำพวกเซลลูโลส (กากใยอาหาร) จะถูกส่งผ่านมาย่อย (หมัก) ต่อที่ลำไส้ใหญ่ ซึ่งมีแบคทีเรียช่วยย่อยอยู่ ผลที่ได้จากการหมัก ได้แก่ วิตามินเค กรดไขมัน ฯลฯ ร่างกายจะนำไปใช้ประโยชน์ได้อีก ส่วนใดที่เหลือหลังจากนี้ จะถูกกักเก็บและสร้างเป็นอุจจาระ เพื่อขับทิ้งออกจากร่างกายต่อไป โดยเฉลี่ยกระบวนการทั้งหมดตั้งแต่อาหารเข้าสู่ปากจนออกมาเป็นอุจจาระ ใช้เวลาประมาณ 24-48 ชั่วโมง

 

 

     หลังจากเราทราบกระบวนการย่อยและการดูดซึมอาหารของร่างกายไปแล้ว ทีนี้เรากลับมาดูกันต่อว่า เหตุใดน้องหมากินเก่ง แต่กลับมีน้ำหนักตัวลดลง ซึ่งเราสามารถแยกสาเหตุออกได้เป็น 3 ประเด็นหลัก ดังนี้ครับ

 

     1. เกิดจากความผิดปกติของการย่อยอาหาร (Maldigestion)

     2. เกิดจากความผิดปกติของการดูดซึมสารอาหาร (Malabsorption)

     3. เกิดจากความผิดปกติของการนำสารอาหารไปใช้ประโยชน์ (Malutilisation)

 

 

     มาดูอันแรก “ความผิดปกติของการย่อยอาหาร (Maldigestion)”  เมื่อน้องหมาเกิดความผิดปกติของการย่อยอาหาร ทำให้อาหารไม่ย่อยหรือถูกย่อยไม่สมบูรณ์ เพื่อนๆ จะพบว่า อุจจาระของน้องหมาจะมีความผิดปกติไป เช่น อุจจาระมีเนื้อของอาหารที่กินเข้าไปปะปนออกมาด้วย เนื้อของอุจจาระจะหยาบขึ้นหรือมีลักษณะเหลวไม่เป็นก้อน อาจพบอุจจาระมีลักษณะมันๆ หรือมีไขมันปะปนออกมา ที่เรียกว่า Steatorrhea ซึ่งสาเหตุก็มาจาก อวัยวะที่ทำหน้าในการผลิตน้ำย่อยในทางเดินอาหาร เช่น ลำไส้เล็ก ตับ และตับอ่อน เกิดความผิดปกติไป ทำให้ไม่สามารถผลิตน้ำย่อยออกมาย่อยอาหารได้ โดยเฉพาะตับอ่อนซึ่งมีหน้าที่ผลิตเอนไซม์ไลเปส (lipase) สำหรับย่อยไขมัน ไม่สามารถทำงานได้ จึงทำให้อุจจาระมีไขมันปะปนออกมาดังกล่าว

     ความผิดปกติของตับอ่อนเกิดได้จากหลายสาเหตุ  เช่น โรค Exocrine pancreatic insufficiency (EPI) โรคตับอ่อนอักเสบแบบเรื้อรัง (Chronic pancreatitis) โรคมะเร็งที่ตับอ่อน ฯลฯ นอกจากความผิดปกติของอุจจาระแล้ว เรายังสามารถพบอาการอื่นๆ ได้อีก เช่น อาเจียน ท้องเสีย และปวดเกร็งบริเวณช่องท้องส่วนต้น เพื่อนๆ สามารถพาน้องหมาไปตรวจความผิดปกติของตับอ่อนได้ โดยการตรวจร่างกาย ตรวจค่าชีวเคมีของตับอ่อน ตรวจค่าเอนไซม์จากตับอ่อน หรืออัลตร้าซาวด์เพื่อดูโครงสร้างของตับอ่อนครับ

 

     นอกจากความผิดปกติของตับอ่อนที่ส่งผลต่อการย่อยอาหารแล้ว ยังมีความผิดปกติของตับและถุงน้ำดีด้วย เช่น โรคนิ่วในถุงน้ำดี โรคตับอักเสบ โรคมะเร็งที่ตับ ฯลฯ และความผิดปกติของลำไส้เล็กที่ไม่สามารถผลิตเอนไซม์ออกมาย่อยอาหารได้ หรือผลิตออกมาได้แต่ไม่สามารถทำหน้าที่ได้ เนื่องจากสภาวการณ์ต่างๆ ในลำไส้เปลี่ยนไป เราสามารถทราบความผิดปกติเหล่านี้ ได้จากการตรวจค่าชีวเคมีของตับ เอ็กซเรย์ อัลตร้าซาวด์ หรือทำการเก็บชิ้นเนื้อหรือเซลล์มาส่องตรวจวิเคราะห์ ทั้งนี้โรคบางอย่าง อาจทำให้น้องหมามีอาการซึมและเบื่ออาหารได้ด้วยครับ

 

 

     ต่อมาคือ "ความผิดปกติของการดูดซึมสารอาหาร (Malabsorption)" ความผิดปกติแบบนี้น้องหมาอาจยังสามารถย่อยอาหารได้ แต่กลับไม่สามารถดูดซึมเอาสารอาหารเข้าสู่ร่างกายได้ บางรายอาจมีอาการท้องเสีย หรืออาเจียนร่วมด้วย ต้องแยกความผิดปกติออกเป็น 2 ส่วนหลัก คือ

 

     1) ความผิดปกติในทางเดินอาหารเอง ซึ่งเป็นความผิดปกติของเซลล์ที่ทำหน้าที่ในการดูดซึมสารอาหารในลำไส้ถูกรบกวนการทำงาน จากการที่มีเซลล์อักเสบหรือเซลล์มะเร็งเข้าไปแทรกอยู่ ส่งผลให้ผนังลำไส้ถูกทำลาย ไม่สามารถดูดซึมสารอาหารได้ตามปกติเหมือนเคย เช่น โรคมะเร็งต่อมน้ำเหลือง (lymphoma) ในลำไส้ โรค lymphangiectasia ที่ทำให้หลอดน้ำเหลืองที่ผนังวิลไล (villi) ขยายใหญ่ โรค Plasmacytic-lymphocytic enteritis และโรค Inflammation bowel disease (IBD) ซึ่งเกิดจากการอักเสบของผนังลำไส้ ทำให้มีเซลล์อักเสบเข้ามาแทรกอยู่ เป็นต้น สาเหตุจากโรคต่างๆ เหล่านี้ ทำให้น้องหมาไม่สามารถดูดซึมสารอาหารไปใช้ในร่างกายได้ เราสามารถทราบโดยการ พาน้องหมาไปตรวจร่างกาย เอ็กซเรย์ (อาจต้องให้กลืนแป้งแบเรียมร่วมด้วย) อัลตราซาวด์ หรือทำการ biopsy เก็บชิ้นเนื้อหรือเซลล์ของลำไส้มาส่องตรวจวิเคราะห์ครับ

     2) ความผิดปกตินอกระบบทางเดินอาหาร เช่น ภาวะหลั่งฮอร์โมนไทรอยด์มากเกินไป (Hyperthyroidism) ส่งผลให้ระบบการเผาผลาญ (metabolism) สูงขึ้น อาหารจึงเคลื่อนตัวผ่านลำไส้เร็วกว่าปกติ ทำให้ลำไส้ดูดซึมไม่ทัน มีปริมาณอุจจาระมากขึ้น มักพบในสัตว์สูงวัย พบในแมวมากกว่าสุนัข ทราบได้จากการคลำตรวจบริเวณลำคอ และตรวจระดับฮอร์โมนไทรอยด์ในกระแสเลือดครับ

 

     นอกจากนี้เรายังสามารถทดสอบการดูดซึมของสารอาหารได้จาก การให้น้องหมากินน้ำมันพืช เช่น น้ำมันข้าวโพด ฯลฯ แล้วตรวจวัดระดับไขมันในกระแสเลือดหลังจากป้อนว่าสูงขึ้นหรือไม่ ถ้าไม่สูงขึ้นในเวลาที่กำหนด ก็แสดงว่าอาจเกิดความผิดปกติของการดูดซึมได้ ซึ่งเราอาจใช้สารอื่นๆ มาป้อน เพื่อทำการทดสอบได้ เช่น กลูโคส แป้ง ฯลฯ เป็นต้น โดยยึดหลักการเช่นเดียวกัน

 

 

    สุดท้ายคือ “ความผิดปกติของการนำสารอาหารไปใช้ประโยชน์ (Malutilisation)” ความผิดปกติแบบนี้จะพบว่าร่างกายสามารถย่อยและดูดซึมสารอาหารได้ แต่กลับไม่สามารถนำเอาสารอาหารนั้นไปใช้ประโยชน์แก่เซลล์ต่างๆ ได้ ทำให้ร่างกายในระดับเซลล์ขาดสารอาหาร น้องหมาจึงมีน้ำหนักตัวลดลง ในขณะที่กินเก่งขึ้น สำหรับโรคที่เป็นสาเหตุทำให้เกิดความผิดปกติอย่างนี้ ได้แก่ 

 

     • โรคเบาหวาน เมื่อร่างกายขาดฮอร์โมนอินซูลิน หรือมีอินซูลินแต่ไม่สามารถทำงานได้ จึงไม่สามารถนำน้ำตาลเข้าไปในเซลล์ได้ จึงพบน้ำตาลสูงในกระแสเลือด น้องหมาจะกินเก่งขึ้น แต่กลับผอมลง เพราะร่างกายต้องไปสลายไขมันหรือโปรตีน เพื่อนำมาเป็นพลังงานทดแทน นอกจากนี้ยังมีอาการอื่น เช่น กินน้ำบ่อยและปัสสาวะบ่อย ตาเป็นต้อกระจก ฯลฯ เป็นต้น

     • โรคหัวใจวายเรื้อรัง เมื่อเกิดความผิดปกติของหัวใจ จะทำให้การสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงในส่วนต่างๆ ของร่างกายไม่เพียงพอ ทำให้การลำเลียงสารอาหารได้ไม่เต็มที่และไม่ทั่วถึง ร่างกายจึงขาดสารอาหารได้ โรคหัวใจที่พบได้บ่อย เช่น โรคลิ้นหัวใจเสื่อม โรคพยาธิหนอนหัวใจ ฯลฯ นอกจากน้ำหนักตัวจะลดลงแล้ว ยังพบว่าน้องหมาที่เป็นโรคหัวใจ มักจะเหนื่อยง่าย หอบ ไอ และหายใจลำบาก เพื่อนๆ สามารถพาไปตรวจร่างกาย ฟังเสียงหัวใจ และเอ็กซเรย์ช่องอก เพื่อแยกสาเหตุออกจากโรคทางเดินหายใจได้ครับ 

 

     • โรคไตวายเรื้อรัง เมื่อไตสูญเสียการทำหน้าที่ไป สารอาหารบางอย่างแทนที่จะถูกเก็บไว้ใช้ประโยชน์กับร่างกาย กลับหลุดลอดปะปนออกมากับปัสสาวะ เช่น เกิดภาวะ Protein losing nephropathy ทำให้ร่างกายสูญเสียโปรตีนออกมากับปัสสาวะ ร่างกายจึงขาดโปรตีน  เป็นต้น น้องหมาอาจมีอาการอื่นๆ เช่น กินน้ำบ่อยและปัสสาวะบ่อย มีภาวะขาดน้ำ อาเจียน มีกลิ่นปาก ฯลฯ

 

     • โรคมะเร็ง เมื่อน้องหมาเป็นมะเร็ง จะส่งผลต่อกระบวนการเผาผลาญ (metabolism) ของร่างกาย เซลล์มะเร็งจะแย่งสารอาหารจากเซลล์ปกติของร่างกาย ทำให้ร่างกายขาดสารอาหาร เรียกว่า Cancer cachexia ในขณะที่เซลล์มะเร็งกลับโตเอาๆ ในระยะแรกน้องหมาอาจจะกินเก่งขึ้น ในขณะที่น้ำหนักกลับลดลง เมื่อมะเร็งมีขนาดใหญ่ขึ้น อาจไปกดการทำหน้าที่ของอวัยวะต่างๆ หรือแพร่กระจายไปยังส่วนอื่นๆ ของร่างกาย จะทำให้น้องหมามีอาการแย่ลง อาจซึม เบื่ออาหาร   และมีอาการต่างๆ ขึ้นกับว่า จะเกิดขึ้นกับระบบใดของร่างกาย

 

     อันที่จริงสาเหตุที่น้องหมากินเก่ง แต่น้ำหนักตัวกลับลดยังมีอีกมากมาย บางรายอาจไม่ได้เกิดจากความผิดปกติดังกล่าวข้างต้น แต่เกิดจากการได้รับโภชนาการที่ไม่เหมาะสม เช่น กินแต่อาหารที่ไม่มีประโยชน์ พลังงานต่ำ ถึงแม้จะกินในปริมาณมากแค่ไหน ก็ยังได้รับสารอาหารไม่เพียงพอกับความต้องการของร่างกาย ตรงนี้ก็ต้องไปปรับเรื่องโภชนาการเสียใหม่ หรือบางรายอาจมีหนอนพยาธิในทางเดินอาหารจำนวนมาก ซึ่งจะคอยแย่งชิงสารอาหารจากร่างกาย เป็นเหตุให้น้องหมาขาดสารอาหาร น้ำหนักตัวลดลง ทั้งๆ ที่กินเก่ง ซึ่งหากน้องหมาบ้านไหนใจดี เลี้ยงหนอนพยาธิไว้ในตัวเป็นเพื่อนอย่างนี้ ก็ควรต้องกำจัดด้วยการถ่ายพยาธิเสียนะครับ 

     เพื่อนๆ คงเห็นแล้วนะครับว่า การที่น้องหมากินเก่ง กินได้ ไม่ได้หมายความว่าเค้ายังมีสุขภาพที่ดีเสมอไป เพราะฉะนั้นการพาน้องหมาไปตรวจสุขภาพเป็นประจำ เป็นเรื่องสำคัญ ไม่ต้องรอให้ป่วยแล้วจึงค่อยพาไป โดยเฉพาะน้องหมาที่มีอายุมากกว่า 6 ปีขึ้นไป ควรต้องพาไปตรวจสุขภาพเป็นประจำอย่างน้อยปีละ 2  ครั้ง ทั้งหมดที่ "มุมหมอหมา" นำมาเล่าในวันนี้ คงจะช่วยไขข้อสงสัยให้กับเพื่อนๆ ได้ไม่น้อย น้องหมาบ้านไหนที่กินเก่ง แต่น้ำหนักตัวกลับลดลงอย่างนี้ ดีไม่ดีอาจกำลังป่วยอยู่ก็ได้นะครับ