สารอาหารที่สำคัญในการดำรงชีวิตของน้องหมานั้น นอกจากโปรตีน ไขมัน และคาร์โบไฮเดรต แล้ว แร่ธาตุ ก็ถือว่ามีบทบาทสำคัญต่อการเจริญเติบโตและสุขภาพเช่นกัน แร่ธาตุมีประโยชน์ต่อร่ายกายหลายอย่าง ไม่ว่าจะเป็น ช่วยรักษาสมดุลของกรด-เบส เป็นตัวช่วยปฏิกิริยาเคมีในร่างกาย (เป็น co-factor)  รักษาสมดุลของน้ำ หรือยังเป็นส่วนประกอบสำคัญของร่างกายด้วย 

 

 

     ร่างกายของน้องหมาแต่ละช่วงวัยหรือแต่ละสภาวะนั้น จะมีความต้องการแร่ธาตุต่างกัน เช่น ลูกสุนัขกำลังเจริญเติบโตจะมีความต้องการแคลเซียมสูงกว่าสุนัขปกติ หรือแม่สุนัขกำลังเลี้ยงลูกก็จะมีความต้องการแคลเซียมมากกว่าปกติเช่นกัน แต่การจะเสริมแร่ธาตุใด ๆ ให้กับสุนัขนั้น เราไม่สามารถให้ตามอำเภอใจได้ ในอาหารที่มีคุณค่าทางโภชนาการครบถ้วนอยู่แล้ว เราก็ไม่ควรเสริมแร่ธาตุใด ๆ ลงไปอีก เพราะการที่ได้รับแร่ธาตุที่มากเกินไป จะส่งผลเสียต่อร่างกายตามมาได้ 

 

 

     สิ่งหนึ่งที่ผู้เลี้ยงส่วนใหญ่ไม่ค่อยทราบหรือไม่ค่อยคำนึงถึงก็คือ การให้แร่ธาตุชนิดหนึ่งอาจส่งผลกระทบต่อแร่ธาตุอีกชนิดหนึ่งในร่างกายได้ เพราะแร่ธาตตัวหนึ่งจะไปขัดขวางแร่ธาตุอีกตัวหนึ่ง ที่เราเรียกว่า “เป็น antagonist  กัน” นั่นจึงเป็นเหตุผลว่า ทำไมเวลาร่างกายขาดแร่ธาตุตัวหนึ่งจะส่งผลกระทบต่อแร่ธาตุอีกตัวหนึ่งด้วย หรือเวลาที่คุณหมอให้น้องหมาเสริมแร่ธาตุตัวหนึ่ง จึงต้องเสริมแร่ธาตุอีกตัวหนึ่งร่วมด้วย เพื่อน ๆ อยากรู้แล้วใช่ไหมครับว่า แร่ธาตุคู่ไหนขัดขวางซึ่งกันบ้าง ตามมาดูกันเลย

 

  


 

 

     แคลเซียม มีหน้าที่ควบคุมการทำงานของเซลล์ ช่วยในการหดตัวของกล้ามเนื้อ เป็นองค์ประกอบสำคัญของฟันและกระดูก เช่นเดียวกับฟอสฟอรัส ที่ทำงานร่วมกับแคลเซียมคอยเสริมความแข็งแรงของกระดูก นอกจากนี้ฟอสฟอรัสยังเป็นสารบัฟเฟอร์ช่วยควบคุมสมดุลของกรด-เบสในเลือด และยังเป็นส่วนประกอบสำคัญของกรดนิวคลิอิกด้วย

 

     แม้แคลเซียมและฟอสฟอรัส จะเป็นส่วนประกอบสำคัญในกระดูกน้องหมา แต่ทั้งคู่ก็เป็น antagonist  กัน ผู้เลี้ยงสุนัขส่วนมากจะให้ความสำคัญกับแคลเซียมมากกว่า แต่ลืมไปว่าฟอสฟอรัสก็มีความสำคัญเช่นกัน ร่างกายควรได้รับแคลเซียมและฟอสฟอรัสในสัดส่วนที่เหมาะสม โดยปริมาณสมดุลแคลเซียมต่อฟอสฟอรัส (Ca :P) ในสุนัขปกติควรเป็น 1:1 หรือ 2:1 การเสริมแร่ธาตุแคลเซียมมากไปจะไปขัดขวางฟอสฟอรัส ทำให้ปริมาณสัดส่วนฟอสฟอรัสต่ำลงไป จนสมดุลของแร่ธาตุทั้งสองไม่เหมาะสม ดังนั้น หากจะเสริมแคลเซียมก็จะต้องเสริมฟอสฟอรัสด้วย ทั้งนี้หากในอาหารมีแคลเซียมเพียงพออยู่แล้ว ก็ไม่มีความจำเป็นต้องเสริมให้อีก เพราะการเสริมแคลเซียมมากไปก็เสี่ยงป่วยโรคร้ายได้เช่นกัน (สามารถอ่านเพิ่มเติมได้ใน  เสริมแคลเซียมให้น้องหมามากไป เสี่ยงป่วยโรคร้ายไม่รู้ตัว)

 

 

 

 

 

     ธาตุเหล็ก เป็นสารสำคัญในการป้องกันและรักษาภาวะโลหิตจาง เพราะเป็นองค์ประกอบของเม็ดเลือดแดง มีหน้าที่จับกับฮีโมโกลบิน ช่วยในการลำเลียงออกซิเจน และยังช่วยในการทำงานของเอนไซม์ช่วยปฏิกิริยาต่าง ๆ แต่การเสริมธาตุเหล็กมากเกินไปจะส่งผลให้เกิดอันตรายต่อร่างกายได้ บางรายอาจระคายเคืองทางเดินอาหาร ถ่ายเหลว กล้ามเนื้ออ่อนแรง ฯลฯ 

 

 

     แต่ที่สำคัญยังอาจทำให้ร่างกายขาดทองแดงได้ด้วย เพราะแร่ธาตุคู่นี้ต่างก็เป็น antagonist ซึ่งกัน น้องหมาที่ขาดทองแดง จะทำให้เกิดภาวะโลหิตจาง การเจริญเติบโตลดลงได้ ในทางตรงกันข้ามหากเราเสริมทองแดงมากไป ก็ทำให้ขาดธาตุเหล็ก และอาจเป็นพิษต่อตับได้ด้วย ซึ่งโดยปกติแล้วแนะนำให้เหล็กได้ประมาณ 80 มก./กก. (ข้อมูลจาก AAFCO 2008) (สามารถอ่านเพิ่มเติมได้ใน ธาตุเหล็ก เรื่อง(ไม่)เล็กที่คนรักสุนัขต้องรู้)

 

 

 

 

     สังกะสี เป็นแร่ธาตุที่มีความสำคัญต่อความสมบูรณ์ของผิวหนังและความเงางามของเส้นขน ช่วยขนส่งวิตามินเอ ช่วยในการเจริญเติบโตของเซลล์ การหายของแผล และช่วยเรื่องระบบสืบพันธุ์และภูมิคุ้มกันของร่างกาย ปัญหาที่มักพบในสุนัขก็คือ การขาดสังกะสี ซึ่งสุนัขบางพันธุ์จะมีปัญหาในการดูดซึมแร่ธาตุสังกะสีไปใช้ประโยชน์ ทำให้ต้องมีการเสริมสังกะสีเข้าไป ก็อาจไปขัดขวางการดูดซึมของแร่ธาตุทองแดงได้ ซึ่งแร่ธาตุคู่นี้นั้นเป็น antagonist กัน 

 

 

     แม้ในภาวะปกติร่างกายจะมีความต้องการทองแดงไม่มาก เพราะสามารถสะสมทองแดงไว้ในตับได้ แต่การที่ร่างกายได้รับทองแดงน้อยเกินไปเป็นเวลานาน ๆ ก็อาจทำให้เกิดภาวะโลหิตจาง การเจริญเติบโตลดลง (ลูกสุนัข) และส่งผลต่อระบบสืบพันธุ์ได้ ในทางตรงข้ามการได้รับทองแดงมากเกินไป ก็จะไปขัดขวางการดูดซึมของสังกะสีในลำไส้ และยังทำให้เกิดความเป็นพิษต่อตับน้องหมาได้ด้วย โดยเฉพาะสุนัขบางตัวที่มีข้อจำกัดในการขับทองแดงออกจากตับ เนื่องจากมีความผิดปกติทางพันธุกรรม  โดยทั่วไปแล้วในสุนัขปกติ แนะนำให้สังกะสีประมาณ 120 มก./กก. (ข้อมูลจาก AAFCO 2008) และให้ทองแดงประมาณ 7.3 มก./กก. (ข้อมูลจาก AAFCO 2008) เพียงเท่านั้น ซึ่งในอาหารสุนัขทั่วไปก็จะปริมาณแร่ธาตุทั้งสองเพียงต่อความต้องการอยู่แล้ว

 

 

 

     นอกจากคู่แร่ธาตุที่ มุมหมอหมา นำมาเสนอมไปแล้วนี้ ยังมีคู่อื่น ๆ อีก ที่เป็น antagonist  กัน เช่น โซเดียม กับ โพแทสเซียม, ฟอสฟอรัส กับ แมงกานีส, ธาตุเหล็ก กับ ฟอสฟอรัส เป็นต้น โดยหากสังเกตให้ดี ธาตุที่เป็น antagonist กัน ส่วนใหญ่มักจะมีประจุคล้ายกัน เช่น ทองแดง (Cu²⁺) กับ สังกะสี (Zn²⁺) แต่ก็ไม่ใช่เสมอไปนะครับ 

 

     การเสริมแร่ธาตุใด ๆ ให้น้องหมา จึงต้องคำนึงด้วยว่า แร่ธาตุที่เป็น antagonist กัน อาจขาดตามมาได้ด้วย ดังนั้นอาจจำเป็นต้องเสริมแร่ธาตุทั้งสองควบคู่กันไปหรือไม่ ? เพื่อให้แร่ธาตุต่าง ๆ เหล่านั้นเกิดความสมดุล

 

 

     ร่างกายน้องหมามีความสลับซับซ้อนเป็นอย่างมาก การขาดแร่ธาตุตัวหนึ่ง ไม่เพียงแต่กระทบแค่เพียงแร่ธาตุตัวนั้น ความสัมพันธ์เหล่านี้เชื่อมโยงกันอย่างอีรุงตุงนัง อย่างเช่น ถ้าร่างกายขาดฟอสฟอรัส วิตามินบี 3 จะไม่สามารถดูดซึมได้ หรือถ้าร่างกายขาดวิตามินดี ร่างกายก็ไม่สามารถดูดซึมแคลเซียมได้เช่นกัน ดังนั้นการจะเสริมแร่ธาตุอะไรให้น้องหมาจะต้องคิดหน้าคิดหลังให้ดี ถ้าไม่มีความรู้ แนะนำให้ปรึกษาสัตวแพทย์ก่อนจะดีกว่าครับ

 

 

 

บทความโดย: หมอต้น ด็อกไอไลค์

น.สพ.ธีรภาพ มุสิกานนท์

www.dogilike.com 

http://family.dogilike.com/tonvet/

 

อ้างอิงข้อมูลบางส่วน:

http://www.merckvetmanual.com/mvm/management_and_nutrition/nutrition_small_animals/nutritional_requirements_and_related_diseases_of_small_animals.html#v3325893

 

รูปภาพประกอบ: