อาเจียน เป็นการที่น้องหมาพยายามขับเอาของที่อยู่ในทางเดินอาหารออกมาทางปาก (บางครั้งก็ทางจมูกด้วย) โดยมีการใช้กำลังของกล้ามเนื้อท้องและกระบังลมในการขับออกมา (active expulsion) อาการนี้เจ้าของส่วนมากมักจะสับสนกับการสำรอก (ขย้อน) หรืออาการไอแล้วขากเสมหะ  ต้องขอบอกว่า การอาเจียนนั้น  เป็นการทำงานร่วมกันของสมองส่วน medulla oblongata กับระบบทางเดินอาหาร โดยสมองได้รับสัญญาณมากระตุ้นในส่วน Vomit center ซึ่งมีตัวกระตุ้นหลัก ๆ อยู่  4 รูปแบบ คือ ตัวกระตุ้นจากตัวสมองส่วนกลางเอง ตัวกระตุ้นจากบริเวณหูชั้นใน ตัวกระตุ้นสารเคมีและกลุ่มยาบางชนิด และตัวกระตุ้นที่อยู่ในทางเดินอาหารหรือส่วนอื่น ๆ ของร่างกายผ่านมายังเส้นประสาท vagus ที่เล่ามาเสียยืดยาวแบบนี้ เพราะต้องการจะชี้ให้เห็นครับว่า การที่น้องหมาอาเจียนนั้นไม่ได้เกิดจากความผิดปกติที่ทางเดินอาหารเพียงอย่างเดียว บางทีน้องหมาอาเจียน เพราะเมารถ ซึ่งเกิดจากตัวกระตุ้นจากบริเวณหูชั้นกลาง หรือบางทีน้องหมาก็อาเจียน ก็เพราะอาจมีเนื้องอกในสมองอยู่ก็เป็นได้  ซึ่งจำเป็นต้องได้รับการตรวจโดยละเอียดและวินิจฉัยเสียก่อนที่จะทำการรักษา 

 

 

     ทีนี้เรามาดูกันครับว่า การที่น้องหมาอาเจียนนั้นเกิดจากสาเหตุอะไรได้บ้าง โดยเราสามารถแยกสาเหตุเพื่อระบุตำแหน่งรอยโรคได้เป็น 2 แบบ คือ การอาเจียนที่เกิดจากระบบทางเดินอาหาร (Primary gastrointestinal) แบบนี้น้องหมามักจะมีการอาเจียนที่สัมพันธ์กับการกินอาหาร เช่น ถ้าอาเจียนหลังกินอาหารทันที อาจมีความผิดปกติที่กระเพาะอาหารอยู่ก็ได้ครับ และแบบนี้อาจพบอาการทางระบบทางเดินอาหารร่วมด้วย เช่น ท้องเสีย ด้วย ส่วนแบบที่สองนั้น เป็นการอาเจียนที่เกิดนอกระบบทางเดินอาหาร (Secondary gastrointestinal) แบบนี้ส่วนใหญ่น้องหมาจะมีอาการแบบไม่สัมพันธ์กับการกินอาหาร มักจะมีอาการในระบบทั่วไปอื่น ๆ ที่ไม่สัมพันธ์กันนำมาก่อนจะมีอาการอาเจียน เช่น ซึม เบื่ออาหาร ฯลฯ สาเหตุตรงนี้เป็นได้หลายสาเหตุเลยครับ เช่น เนื้องอกในสมอง เมารถ เป็นโรคไต มีนิ่วในถุงน้ำดี หรือมีปัญหาที่ตับ ซึ่งต้องตรวจหาสาเหตุตรงนี้ให้ได้ก่อน เพราะการรักษานั้นย่อมแตกต่างกันไปครับ

 

 

     เมื่อน้องหมาอาเจียน สิ่งแรกที่เจ้าต้องทำคือ สังเกตว่า ลักษณะสิ่งที่อาเจียนออกมาเป็นอย่างไร มีอะไรปนออกมาบ้าง มีหนอนพยาธิ เลือด หรือหญ้าปนหรือไม่ หรือพบเพียงน้ำดีเขียว ๆ เหลือง ๆ เฉย ๆ ไม่มีอะไรปนออกมาเลย การอาเจียนนั้นเกิดหลังจากการกินนานแค่ไหน หรือสัมพันธ์กับอาหารที่กินเข้าไปหรือไม่ น้องหมากินอะไรเข้าไป การอาเจียนนั้นเป็นมานานแค่ไหนแล้ว อาเจียนวันละกี่รอบ (ถ้ามากกว่า 3 รอบต่อวัน ควรรีบพาไปพบคุณหมอทันที) การอาเจียนมีปริมาณมากน้อยแค่ไหน และมีอาการอื่นใดร่วมด้วยกับการอาเจียนหรือไม่ เช่น ท้องเสีย ท้องผูก กินน้ำมาก ปัสสาวะมาก ปัสสาวะไม่ออก เดินเซ อ่อนแรง ฯลฯ เพื่อนำมาแจ้งกับคุณหมอ เบื้องต้นเจ้าของสามารถช่วยเหลือน้องหมาที่อาเจียนได้โดย งดอาหารน้องหมาก่อน 6-12 ชั่วโมง สามารถช่วยป้อนน้ำผสมเกลือแร่หรือกลูโคส โดยเริ่มป้อนทีละน้อย ๆ ก่อน แล้วสังเกตดูว่ามีอาเจียนอยู่หรือไม่ ถ้ายังมีอาเจียนอยู่ ให้รีบพาไปพบหมอทันทีเลยครับ

 

 

 

 

 

     ท้องเสีย เป็นความเปลี่ยนแปลงของอุจจาระในลักษณะของการถ่ายเหลว จากการจำแนกของ Bristol stool scale จะจัดท้องเสียอยู่ในอุจจาระประเภทที่ 6 กับ 7 คือ อุจจาระเหลวไม่คงรูป กับ อุจจาระเหลวเป็นน้ำไปเลย ซึ่งเกิดจากการที่ลำไส้มีการเคลื่อนไหวหรือบีบตัวมากขึ้น จนลำไส้มีการดูดซึ่มอาหารหรือน้ำลดลง การที่มีปริมาณน้ำในลำไส้มากขึ้นจึงเป็นที่มาของการถ่ายเหลวได้  โดยที่เราอาจจะพบน้องหมาแสดงอาการอื่น ๆ ร่วมด้วย เช่น ท้องอืด ปวดท้อง ซึม เบื่ออาหาร อาเจียน ฯลฯ 

 

 

     การที่น้องหมาท้องเสียนั้นเกิดได้จากหลายสาเหตุครับ ทั้งการติดเชื้อ (ทั้งสาเหตุจากเชื้อแบคทีเรีย เชื้อรา ไวรัส หรือโปรตัวซัว) มีเนื้องอก อาหารเป็นพิษ ได้ยาบางชนิดเข้าไป มีหนอนพยาธิในทางเดินอาหาร หรือเป็นโรคที่เกี่ยวข้องกับอวัยวะอื่น ๆ นอกระบบทางเดินอาหาร การสังเกตจำนวนครั้ง ปริมาณอุจจาระ และลักษณะสีของอุจจาระ สามารถให้บอกสาเหตุของโรคหรือตำแหน่งของรอยโรคในเบื้องต้นได้ครับ หากน้องหมาอุจจาระเป็นสีดำ อาจแสดงว่า เกิดเลือดไหลบริเวณทางเดินอาหารส่วนต้น เช่น กระเพาะอาหาร ลำไส้เล็ก ซึ่งอุจจาระจะมีกลิ่นคาวด้วย หากน้องหมามีอุจจาระสีแดงหรือมีเลือดสดปนออกมา ก็อาจแสดงว่า มีปัญหาที่ลำไส้ใหญ่ใกล้รูทวาร โดยมักจะมีมูกวุ้นปะปนออกมากับอุจจาระด้วย หากน้องหมาอุจจาระเป็นสีขาวซีดหรือเทา ก็อาจแสดงว่า น้องหมากำลังเกิดปัญหาที่ท่อน้ำดี ตับ หรือตับอ่อน อุจจาระก็อาจจะมีลักษณะมัน ๆ ร่วมด้วย และสุดท้ายหากน้องหมาอุจจาระออกมามีสีเขียว ก็อาจเกิดจากการที่กินหญ้าเข้าไป เกิดจากที่มีการย่อยกากใยไม่สมบูรณ์ หรือมีปัญหาเกี่ยวข้องกับถุงน้ำดีได้  จำนวนครั้งและปริมาณของอุจจาระก็ช่วยบอกเราได้เช่นกันครับ หากน้องหมาถ่ายเหลวบ่อย ๆ เป็นกองเล็ก ๆ แบบนี้ก็อาจบอกว่ามีปัญหาที่ทางเกิดอาหารส่วนปลาย ๆ อยู่ก็เป็นได้ สิ่งเหล่านี้เป็นถือเป็นข้อมูลสำคัญที่เจ้าของจะต้องจดจำแล้วนำมาแจ้งกับคุณหมอ โดยอาจจะถ่ายรูปหรือเป็นตัวอย่างอุจจาระให้คุณหมอดูด้วยก็ได้นะครับ

 

 

     เราสามารถช่วยเหลือน้องหมาที่แสดงอาการท้องเสียในเบื้องต้นได้ ด้วยการให้งดอาหารเป็นเวลา 6-12 ชั่วโมง เพื่อลดการทำงานของลำไส้ แต่ควรตั้งน้ำสะอาดหรือน้ำผสมเกลือแร่ซองให้น้องหมาไว้ เพื่อชดเชยแร่ธาตุที่ร่างกายสูญเสียไปจากการท้องเสีย หลังจากนั้นให้ทยอยป้อนอาหารเปียก ที่ย่อยง่ายไม่ระคายเคืองทางเดินอาหาร โดยเริ่มให้ในปริมาณน้อย ๆ ก่อน ส่วนมากอาการท้องเสียจะค่อย ๆ ทุเลาลง โดยที่ร่างกายจะค่อย ๆ ปรับตัว โดยที่เราต้องคอยประคับประคองอาการของน้องหมาเอาไว้ให้ดี  แต่หากสุนัขยังมีท้องเสียอยู่อีกต่อเนื่องมากกว่า 12-24 ชั่วโมง ก็ควรต้องพาไปพบคุณหมอเช่นกัน 

 

 

     ซึ่งจากประสบการณ์ที่รักษาสุนัขมา ปัญหาที่สุนัขท้องเสียเล็ก ๆ น้อย ๆ ส่วนมากมักเกินการดูแลจัดการเรื่องอาหารการกินที่ผิด ตรงนี้อยากฝากเพื่อน ๆ ไว้เลยนะครับว่า เราควรเลือกอาหารที่เหมาะสมสำหรับสุนัขมาให้กับสุนัขกิน พวกประเภทคนกินได้ น้องหมาก็กินด้วยแบบนี้ไม่ดี เพราะสุนัขมีความต้องการที่ไม่เหมือนกับคน การเลือกอาหารต้องยึดหลักอาหารปลอดภัย (Food safety) ปลอดภัยในที่นี้ คือ ปลอดทั้งด้านเชื้อโรค สารเคมี และสิ่งปลอมปน อีกอย่างเราต้องไม่ทิ้งอาหารไว้นานเกินไป กรณีอาหารสำเร็จรูปก็เช่นกันครับ อาจเลือกซื้อขนาดถุงไม่ใหญ่มาก ดูวันหมดอายุด้วยทุกครั้ง เปิดใช้แล้วปิดปากถุงให้สนิท ถ้าเก็บในกล่องที่มีฝาปิดก็จะดีมากครับ เวลาให้ก็ให้เท่าที่น้องกิน กินไม่หมดก็เททิ้งไปเลยครับ ไม่ต้องเสียดาย ภาชนะที่ใส่อาหารและน้ำก็ต้องสะอาดด้วย สำหรับน้ำควรเปลี่ยนน้ำบ่อยๆ หรือเปลี่ยนทุกครั้งที่เห็นว่าน้ำเริ่มสกปรกก็จะดี เพราะบางทีชามน้ำก็มักจะมีเศษอาหารที่น้องหมากินเข้าไปปนอยู่  ควรระวังการเปลี่ยนอาหารแบบฉับพลันทันทีด้วยนะครับ หากคิดจะเปลี่ยนสูตรอาหารใหม่ เราควรนำไปผสมกับอาหารเดิมให้กินก่อน รวมถึงคอยสังเกตพวกพฤติกรรมบางอย่าง เช่น น้องหมาที่ชอบเลียตามพื้นที่สกปรก กัดแทะสิ่งของที่ไม่ใช่อาหาร ไปขุดคุ้ยเล่นกองขยะ แบบนี้ผู้เลี้ยงต้องคอยห้ามเขาด้วยนะครับ ตลอดจนของเล่นที่น้องหมาชอบกัดหรือคาบเล่นก็อาจเป็นแหล่งสะสมเชื้อโรคได้เช่นกัน ต้องคอยหมั่นทำความสะอาดของเล่นให้น้องหมาเช่นกันครับ 

 

 

 

     คงจะเห็นแล้วนะครับว่า การที่น้องหมามีอาการท้องเสียหรืออาเจียนนั้น อาจไม่ได้มีสาเหตุมาจากระบบทางเดินอาหารแต่เพียงอย่างเดียว ร่างกายเป็นสิ่งที่มีความสลับซับซ้อน บางที่เราป่วยที่บริเวณหนึ่งก็อาจส่งผลมายังอีกบริเวณหนึ่งได้ สิ่งหนึ่งที่จะทำให้การวินิจฉัยโรคของคุณหมอเป็นไปได้ง่ายและตรงจุดมากขึ้น ก็คงหนีไม่พ้นข้อมูลจากผู้เลี้ยงนี่เองครับ การหมั่นสังเกตความผิดปกติเล็กน้อย ๆ ลักษณะ รูปแบบของอาการ แล้วนำมาแจ้งกับคุณหมอเป็นสิ่งที่สำคัญเป็นอย่างมาก เพื่อที่คุณหมอจะได้ทำการตรวจ วินิจฉัย และรักษาได้อย่างตรงจุด แล้วน้องหมาของเราก็จะกลับมาแข็งแรงดังเดิม