นิยามของสิ่งมีชีวิตนั้นมีข้อหนึ่งที่สำคัญเลยก็คือ ต้องมีการดำรงเผ่าพันธุ์ต่อไป นั่นทำให้สิ่งมีชีวิตนั้นจะต้องมีการสืบพันธุ์ (reproduction) เพื่อเพิ่มจำนวนและทดแทนสิ่งมีชีวิตรุ่นก่อนที่ตายไป ประเภทของการสืบพันธุ์นั้น เราแบ่งออกเป็นหลัก ๆ คือ การสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ และ การสืบพันธุ์แบบไม่อาศัยเพศ ซึ่งแต่ละสิ่งมีชีวิตมีรูปแบบวิธีที่แตกต่างกันไป ยิ่งเป็นสัตว์ที่มีวิวัฒนาการสูง ก็จะยิ่งมีความซับซ้อนมากขึ้นตามไปด้วย 

 

     สุนัขมีการสืบพันธุ์แบบอาศัยเพศ (sexual reproductive) เกิดขึ้นจากการปฏิสนธิของเซลล์สืบพันธุ์เพศผู้ที่เรียกว่าอสุจิ กับเซลล์สืบพันธุ์ของสุนัขเพศเมียหรือไข่ เป็นการปฏิสนธิที่เกิดขึ้นภายในร่างกายของสุนัข เช่นเดียวกับสัตว์เลี้ยงลูกด้วยนมโดยส่วนใหญ่ หากแต่ขั้นตอนของการผสมพันธุ์นั้นแตกต่างกันไป จึงเป็นที่มาของบทความตอนนี้ ที่จะพาพวกเราไปเจาะลึกถึงพฤติกรรมการผสมพันธุ์ของสุนัขกันอย่างละเอียด เช่นว่าทำไมสุนัขจะต้องหันหลังชนกันเวลาผสมพันธุ์ด้วย...วันนี้มีคำตอบครับ

 

 

     การผสมพันธุ์ของสุนัขนั้นความจริงแล้วเกิดขึ้นได้เพียงไม่กี่วันในช่วงวงรอบของการเป็นสัดเท่านั้น ระยะเวลาที่สุนัขเพศเมียจะยอมรับการผสมนั้น แท้จริงจะอยู่ในช่วงของระยะเอสตรัส (estrus) ซึ่งมีระยะเวลาเฉลี่ยเพียงแค่ 5-7 วัน (บางตัวอาจจะแค่เพียง 1-2 วันเท่านั้น) ของในแต่ละวงรอบ และจะไม่ใช่ช่วงที่สุนัขเพศเมียมีเลือดออกมาจากอวัยวะเพศแบบที่หลาย ๆ คนเข้าใจผิด เพราะช่วงที่มีเลือดออกมานี้ เราเรียกว่า ระยะโปรเอสตรัส (proestrus) ซึ่งเป็นช่วงก่อนหน้าการเป็นสัด แม้ในช่วงนี้จะมีสุนัขเพศผู้เข้ามาให้ความสนใจ แต่สุนัขตัวเมียจะยังคงใช้หางปิดอวัยวะเพศเอาไว้ ไม่ยอมให้หนุ่ม ๆ ขึ้นผสมพันธุ์ พฤติกรรมทุกอย่างล้วนเกิดขึ้นภายใต้อิทธิพลของฮอร์โมน โดยเฉพาะฮอร์โมนเอสโตรเจนที่จะค่อยลดลงไปเรื่อย ๆ พร้อมกับมีการเพิ่มขึ้นของฮอร์โมนโปรเจสเตอโรนตามลำดับ

 

     ในช่วงของระยะการเป็นสัดนี้เอง พฤติกรรมของสุนัขเพศเมียจะมีลักษณะเด่นชัดเลยก็คือ "จะยืนนิ่งให้ตัวผู้ขึ้นขี่" มีการเบี่ยงหางไปทางด้านข้างเพื่อยอมรับการผสมพันธุ์ ส่วนตัวผู้ก็จะแวะเวียนเข้าหาตัวเมียมากขึ้น เนื่องจากสุนัขตัวเมียที่กำลังเป็นสัด จะมีการหลั่งฟีโรโมนออกมาดึงดูดและมัดใจบรรดาสุนัขหนุ่ม ๆ ทั้งหลาย และแม้จะมีสุนัขหนุ่ม ๆ เหล่านั้นเข้ามารายล้อมกันอยู่จำนวนมาก แต่นางก็ไม่ได้จะอ่อยหนุ่ม ๆ ไปเสียทุกตัวหรอกนะครับ นางก็มีการเลือกสามีของนางเหมือนกัน เพราะโดยธรรมชาติแล้ว สุนัขตัวเมียก็จะยอมรับการผสมกับสุนัขตัวผู้แค่เพียงบางตัวเท่านั้น และจะมีแค่เพียงหนึ่งเดียวที่จะเป็นผู้พิชิตใจนางได้

 

 

     โดยการเกี้ยวพาราสีจะเริ่มจากน้องหมาตัวผู้วิ่งเข้าไปหา และประเมินหยั่งเชิญสุนัขตัวเมีย ในขณะเดียวกันสุนัขตัวเมียก็จะเดินไปรอบ ๆ ตัวผู้ มีการดมสำรวจร่างกายของกันและกัน อาจใช้เท้าเขี่ยหน้าตัวผู้เป็นการสะกิด เมื่อมั่นใจแน่แล้ว สุนัขตัวผู้ก็จะไปหยุดอยู่ข้าง ๆ เยี่ยงมาทางด้านหลังของสุนัขตัวเมีย ใช้คางเกยอีกฝ่าย ถ้าตัวเมียยืนนิ่งเบี่ยงหางให้ไม่ว่าอะไร ก็จะได้ทำการขึ้นคร่อมต่อไป ในการเกี้ยวพาราสีนี้อาจเกิดการปฏิเสธขึ้นได้ในบางครั้งคราว แม้สุนัขจะไม่ได้เป็นสัตว์ที่ครองคู่ผัวเดียวเมียเดียว แต่มันก็สามารถแสดงความชอบหรือไม่ชอบได้ แน่นอนว่าอาจมีหมาหนุ่มบางตัวที่นกจีบสาวไม่ติด เพราะฝ่ายหญิงนางไม่ชอบ บางตัวมีความรู้สึกในการเลือกคู่ที่รุนแรงมาก เรียกได้ว่า ถ้าฉันไม่ชอบก็อย่าหวังเสียให้ยาก 

 

     ตัดภาพมาหลังจากที่นางรจนาได้เสี่ยงพวงมาลัยได้คู่มาแล้ว ที่นี้ก็ถึงขั้นตอนที่จะฟิตเจอริ่งกัน พฤติกรรมการผสมพันธุ์ในสุนัขนั้น มีขั้นตอนที่ค่อนข้างละเอียดมากถึง 6 ขั้นตอนเลยทีเดียว เรามาดูกันครับว่าเป็นอย่างไรบ้าง เริ่มจากการที่สุนัขเพศผู้ขึ้นคร่อม โดยใช้ขาหน้ากอดรัดบริเวณเอวของสุนัขเพศเมีย พร้อมกับเริ่มดันอวัยวะเพศเข้าไป เราเรียกว่า mounting จากนั้นจะเข้าสู่การเคลื่อนไหวสะโพกถี่มากขึ้น (เล่าซะเห็นภาพ) เราเรียกว่า thrusting เพื่อให้อวัยวะเพศเข้าสู่ด้านในสุดได้ลึกมากขึ้น ต่อมาอวัยวะเพศผู้จะขยายเต็มที่โดยเฉพาะในส่วนที่เรียกว่า bulbus glandis ทำให้เกิดการติดของอวัยวะเพศผู้ภายในช่องคลอดในเวลาต่อมา พร้อมกับมีการเริ่มต้นหลั่งน้ำเชื้อส่วนแรกออกมา ซึ่งมีลักษณะเหลวใส ไม่มีตัวอสุจิ เราเรียกขั้นตอนนี้ว่า erection หลังจากนี้อวัยวะเพศผู้จะขยายตัวเต็มที่และมีการหลั่งน้ำเชื้อที่มีตัวอสุจิออกมา ในขณะที่กล้ามเนื้อช่องคลอดของสุนัขเพศเมียก็มีการหดตัวทำให้เกิดการล็อคติดกัน เราเรียกว่า ejection and rotation ในเวลาช่วงนี้จะเกิดขึ้นเพียงไม่นานนัก และจะตามมาด้วยการที่สุนัขเพศผู้พลิกตัว 180 องศาลงจากหลังตัวเมีย กลับมายืนในท่าหันหลังชนกัน โดยมีการยกขาหลังข้างหนึ่งข้ามหลังของตัวเมียอย่างรวดเร็ว ช่วงที่ตัวติดกันนี้เราเรียกว่า tie ซึ่งสุนัขทั้งคู่จะอยู่ท่านี้ต่ออย่างนั้นไปอีกนานประมาณ 5-45 นาที 

 

 

     สาเหตุที่ต้องตัวติดกันอยู่นานก็เพื่อให้มั่นใจได้ว่าตัวอสุจินั้นได้เข้าไปแน่นอนแล้ว ไม่ใช่ผสมแล้วฝ่ายหญิงไม่ท้อง แบบนี้อาจจะถูกบรรดาเพื่อนหมาด้วยกันกล่าวหาว่าไม่น้ำยาเอาได้ (ไก่อ่อน) ซึ่งช่วงนี้เองที่หลายคนพยายามยุติการผสมพันธุ์ โดยการพยายามทำให้ทั้งคู่แยกออกจากกัน หวังจะช่วยสุนัขตัวเมียไม่ให้ตั้งท้อง แต่ความจริงนั้นมันช้าไปเสียแล้ว เพราะว่าตัวอสุจิได้ถูกหลั่งไปแล้ว ช่วงนี้มีจะการหลั่งแค่ prostatic fluid ออกมาเท่านั้น ซึ่งถูกผลิตออกมาจากต่อมลูกหมาก ที่สำคัญถ้าแยกกันตอนนี้ ยังอาจทำให้สุนัขทั้งคู่ได้รับบาดเจ็บรุนแรงได้ เนื่องจากอวัยวะเพศที่ติดกันยังขยายใหญ่อยู่ ซึ่งต้องใช้ระยะเวลาพอสมควรกว่าอวัยวะเพศผู้จะหดตัวลงและหลุดออกจากสุนัขเพศเมียเอง เราเรียกว่า Break of the tie เป็นอันสิ้นสุดขั้นตอนของการผสมพันธุ์ในสุนัข แต่ละตัวก็จะเลิกสนใจกันและกัน ต่างก็เลียอวัยวะเพศของตัวเองเป็นการผ่อนคลาย

 

     ขอย้ำว่าพฤติกรรมทั้งหมดนี้เกิดขึ้นในช่วงของการเป็นสัด (ระยะเอสตรัส) ซึ่งการยอมรับการผสมพันธุ์ของสุนัขเพศเมียอาจเกิดขึ้นได้มากกว่าหนึ่งครั้งก็ได้ในช่วงเวลาดังกล่าว โดยอาจมีการผสมพันธุ์ซ้ำได้อีกจากสุนัขเพศผู้ตัวเดิม หรือสุนัขเพศผู้ตัวอื่นในเวลาต่อมาก็ได้ จนกว่าจะเข้าสู่ระยะไดเอสตรัส (diestrus) ซึ่่งสุนัขเพศเมียจะไม่ยอมรับการผสมจากสุนัขเพศผู้อีกต่อไป และจะวนกลับมาเป็นสัดใหม่ในอีก 5-11 เดือนต่อมา ซึ่งโดยเฉลี่ยสุนัขเพศเมียจะเป็นสัดแค่เพียงปีละ 1-2 ครั้งเท่านั้นเองครับ และไม่จำเป็นต้องเกิดขึ้นเฉพาะเดือนสิบสองเท่านั้นด้วย ต่างจากมนุษย์ที่มีความรู้สึกทางเพศได้ตลอดทั้งปี

 

 

 

     การฉายภาพ 18+ เล่าเรื่องพฤติกรรมการผสมพันธุ์ในสุนัขนี้ ก็เพื่อให้ผู้เลี้ยงสุนัขได้เข้าใจถึงพฤติกรรมตามธรรมชาติของสุนัข โดยเฉพาะผู้ที่จะเพาะพันธุ์สุนัขด้วยแล้ว สิ่งเหล่านี้เป็นความรู้พื้นฐานที่จำเป็นจะต้องรู้เป็นอย่างยิ่ง ส่วนเจ้าของที่ไม่ต้องการจะให้น้องหมาตั้งท้อง วิธีทางที่ดีที่สุดเลยก็คือ การพาไปให้คุณหมอทำหมันซะ แต่ถ้ายังไม่ได้ทำหมัน ก็ต้องป้องกันตัวเมียที่อยู่ในช่วงเป็นสัดไม่ให้ไปถูกผสมพันธุ์จากน้องหมาหนุ่ม ๆ ไม่ใช่พอสุนัขผสมพันธุ์ตัวติดกันแล้ว ไปเอาน้ำสาด หรือตีกะละมังหวังให้หมาตกใจให้แยกออกจากกัน ทำแบบนี้ไม่ได้นะครับ เพราะเป็นอันตรายกับสุนัขมากเลย การจะเป็นผู้เลี้ยงสัตว์ที่ดีได้นั้น ก็จำเป็นจะต้องเข้าใจธรรมชาติพื้นฐานของสัตว์ชนิดนั้นด้วย...