ยาเถื่อน เป็นคำเรียกผลิตภัณฑ์ (ยาหรือเวชภัณฑ์) ที่ไม่ได้ขอขึ้นและรับการจดทะเบียนอย่างถูกต้อง ยาพวกนี้ส่วนใหญ่จะมีราคาถูก เนื่องจากไม่มีต้นทุนวิจัย ค่าโรงงาน ค่าโฆษณา ค่านำเข้า ฯลฯ ผลิตกันเองอย่างง่าย  ๆ เอาสารออกฤทธิ์อะไรก็ไม่ทราบ มาผสมและแบ่งบรรจุกันเอง แน่นอนว่าเราไม่สามารถตรวจสอบมาตรฐานได้ ว่าสารออกฤทธิ์นั้น จะทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพได้จริงหรือไม่ เพราะไม่ได้ทดลองถึงความปลอดภัยกับน้องหมา ย่อมทำให้ส่งผลเสียรุนแรงต่อตัวน้องหมาจนถึงแก่ชีวิตได้

     ซึ่งยาเถื่อนที่พบในสุนัขนั้น ส่วนใหญ่มักจะเป็นผลิตภัณฑ์สำหรับกำจัดเห็บและหมัด ซึ่งเป็นผลิตภัณฑ์ที่เจ้าของจำเป็นต้องใช้กับสุนัขอยู่เป็นประจำ โดยยาฆ่าเห็บและหมัดนั้น ส่วนมากมักจะเป็นสารเคมีในกลุ่มยากำจัดแมลง ซึ่งมีอยู่ด้วยกันหลายชนิด เช่น ไอเวอร์เมคตินและอนุพันธ์ สารกลุ่มไพเรนทรินและไพเรทรอยด์ สารกลุ่มออร์กาโนฟอสเฟตและคาร์บาเมต สารกลุ่มไอโซซาโซลีน เป็นต้น

     บ้านเรามีผลิตภัณฑ์กำจัดเห็บหมัดออกมาใช้ในรูปแบบต่างๆ ทั้งยาหยอดหลังคอ ยาพ่นบนตัวสัตว์ ยาที่พ่นตามพื้น ยาในรูปแบบกิน ตลอดจนยาในรูปแบบฉีด แต่รูปแบบที่มักพบนำมาทำเป็นยาเถื่อน  ส่วนมากจะเป็น ยาในรูปแบบกินและรูปแบบหยอดหลังคอ เสียส่วนใหญ่ เพราะง่ายต่อการที่เจ้าของจะซื้อไปใช้เอง โดยที่ไม่จำเป็นต้องจ่ายโดยสัตวแพทย์ 

   ดังนั้นก่อนที่เราจะเลือกใช้ยาหรือผลิตภัณฑ์อะไรกับตัวสุนัขนั้น หมอก็อยากฝาก "หลัก 5 ส." สำหรับใช้ป้องกันและรับมือกับพิษภัยจากยาและสารเคมี (เถื่อน) ง่ายๆ ดังนี้ครับ


1 สิกขา (ศึกษา)

     ก่อนจะใช้ยาอะไรกับสุนัข เราจำเป็นต้องอ่านเอกสารกำกับยาหรือฉลากยาทุกครั้ง ซึ่งในนั้นจะแจงรายละเอียดทั้งหมด ไม่ว่าจะเป็นส่วนประกอบยา ข้อบ่งชี้ ขนาดและวิธีใช้ คำเตือน ข้อควรระวัง อาการไม่พึงประสงค์ วันผลิต วันหมดอายุ ตลอดจนที่อยู่ของผู้ผลิต  ซึ่งเจ้าของต้องอ่านทำความเข้าใจเนื้อหาในเอกสารทั้งหมด ก่อนที่จะใช้ยากับสุนัข ซึ่งยาเถื่อนนั้น มักจะไม่มีเอกสารชี้แจงข้อมูลเหล่านี้ ถึงมีก็อาจชี้แจงแบบคร่าวๆ ไม่ได้ลงรายละเอียดไว้ชัดเจน ก็ให้ตั้งข้อสังเกตไว้ก่อนว่าอาจเป็นยาเถื่อนได้


2 สอบถาม

     หากอ่านเอกสารกำกับยาแล้วเราไม่เข้าใจ หรือไม่มั่นใจว่าจะเป็นยาเถื่อนหรือไม่ อาจจำเป็นต้องสอบถามผู้รู้หรือสัตวแพทย์ให้แน่ใจก่อนที่จะนำมาใช้กับสุนัข จะได้เป็นการตรวจสอบย้ำอีกครั้งถึงความปลอดภัยในผลิตภัณฑ์ดังกล่าว อย่าเชื่อคำบอกเล่าแบบปากต่อปากโดยไม่มีข้อมูลอ้างอิงตามหลักวิชาการ


3 สวมใส่

     ผลิตภัณฑ์ที่ใช้ภายนอกร่างกาย อาจเป็นสารเคมีซึ่งอาจก่อการระคายเคืองให้กับตัวเจ้าของเองได้ คนแต่ละคนมีความไวต่อสารพิษไม่เท่ากัน ดังนั้นเพื่อเป็นการป้องกัน จึงอยากแนะนำให้เจ้าของสวมถุงมือหรือสวมหน้ากากเพื่อป้องกัน ก่อนที่จะใช้ผลิตภัณฑ์ดังกล่าว รวมถึงกับตัวน้องหมาเองด้วย หากจำเป็นก็อาจจะต้องสวมปลอกคอกันเลียไว้ก่อน เพื่อไม่ให้สุนัขเลียเอาผลิตภัณฑ์เหล่านั้นเข้าสู่ร่างกาย


4 สัมผัส 

     หลีกเลี่ยงการสัมผัส ลูบคลำ โดยเฉพาะกับบริเวณที่น้องหมาที่พึ่งได้รับหยอดยา ทายา หรือยาที่พ่นลงบนตัวมา นอกจากจะเป็นการป้องกันสารเคมีเข้าสู่ตัวเราซึ่งอาจก่อให้เกิดความการระคายเคืองได้แล้วนั้น หากเผลอไปสัมผัสก็อาจเป็นการไปลดเอาปริมาณยาออกไปแบบไม่ตั้งใจ ซึ่งอาจส่งผลทำให้การออกฤทธิ์ไม่เป็นไปตามประสิทธิภาพที่ควรได้รับ


5 สังเกต

     ข้อสุดท้ายนี้สำคัญมาก หลังจากที่เราให้ยากับน้องหมาไปแล้วเจ้าของจะต้องสังเกตอาการอย่างใกล้ชิด ไม่ว่าจะเป็นอาการแพ้หรืออาการที่เกิดจากผลข้างเคียงจากยา ซึ่งถ้ามีก็ต้องรีบทำการปฐมพยาบาลให้ตามคำแนะนำจากฉลากหรือใบกำกับยาในเบื้องต้นก่อน แล้วก็ควรรีบพาไปพบสัตวแพทย์ต่อไปครับ
 

     ยาเถื่อนนั้นอันตราย สุนัขถึงตาย คนขายติดคุก แถมเจ้าของต้องมานั่งทุกข์ใจอีก จึงอยากขอฝากไว้ว่า อย่าเห็นแก่ของราคาถูก อย่าคิดว่าสุนัขเคยใช้แล้วไม่เห็นเป็นอะไรเลย เพราะสารเคมีหรือยาบางชนิดอาจไม่ได้ส่งผลแบบเฉียบพลันทันที บางอย่างก็อาจเป็นสารพิษสะสมแล้วทำให้สุนัขตายแบบผ่อนส่งก็ได้ ... ฝากไว้ให้คิดครับ